| | Türkce | ZonêMa/Kirmancki | | deve | deve [e.] |
| devir, dönem | dewr [e.] [Ar.] |
| devirme | dêmdi |
| devirmek | weşanıtene |
| devirmek | dêmdayene [f.] |
| devirmek, yıkmak | waro dayene (da waro) |
| devlet | dewlete [d.] [Ar.] (2) |
| devlet | dulgere (dugele, dügele) [d.] (1) |
| devlet egemenliği | bandıra dewletê |
| devlet paraları | peranê dewletan [ç.] |
| devletler | dewleti [ç.] (2) |
| devletler | dulgeli (dugeli) [ç.] (1) |
| devletsiz | bêdulgele (bêdewlete, bêdugele) [sıf.] |
| devre | devre |
| devre dışı | deaktiv |
| devri daim olsun, alevi geleneğinde ölen kişinin arkasından (kâmil insan ise, eğer 4 kapıdan geçmişse) söylenen vefat sözü (cenaze) | dewrê xo daim bo [din.] |
| devri kolay olsun, alevi geleneğinde ölen kişinin arkasından (eğer kâmil değil ise, 4 kapıdan geçmemişse) söylenen vefat sözü (cenaze) | dewrê xo asan bo [din.] |
| devrili ağaç | dara dêmdiyaiye |
| devrilmek | rijiyayene |
| devrim | devrim |
| deyiş | şiarê |
Deylem Hazar Denizi'nin güneyindeki dağlık bir kıyı bölgesinin tarihi adıdır. Cambridge History of Iran'a göre Deylem kavramı önce yalnız Hazar Denizi'nin kıyısının arkasındaki dagları ve kayaları tarif ediyor. Doğu Tabaristan (bugünün Mazandaran) ve batı Gilan genel olarak Deylem'e atfedilmiştir. Deylem’liler (Dolomîtai, Dilimnîtai) Sasaniler döneminden itibaren Süvari olarak önemsenmiş, Gazneliler ve Fâtımiler (Şii meşrebinin İsmaili mezhebine bağlı) tarafından da paralı asker olarak kullanıldılar. Deylem bölgesinin merkezlerinden Alamut Kalesi İsmaililerin kolu olan Nizarilerin eline geçince onların fedaileri olarak da kullanılmışlardır.
Minorsky Deylem'lerin varlığını tarihsel kaynakların en son 12. Yüzyıl'da kanıtladığını belirtiyor.
Deylemlerin bir bölümü imparatorlukları ve hanedanları döneminde, MS 800-1000 yılları arasında Anadolu'ya göç etmiştir. (Minorsky, 1928: 91, 105)
Din:
Deylem (Daylam), dağlık karakteri nedeniyle Arap saldırılarına karşı korundu ve geç islamlaştı. Kethüdalar (Kadchodā) tarafından yönetilen Deylemliler 9. yüzyılında Zeydiye mezhebinin misyonerlik faaliyetinin sonucu şiiliği kabul etmişlerdir (Arap tarihçi İbn el-Athir). İslamlaşmadan önce nüfusun çoğunluğu Zerdüştlük (Zoroastrismus) inancına mensuptu.
Dil:
Dêlemi dili (dêlemce, daylami, deylami veya deylamit) İran dil ailesinin kuzeybatı lehçelerinden biri olan ölü bir dildir. Kuzeybatı İran'da, özellikle Gilan, Mazandaran ve Kazvin'in dağlık bölgelerinde konuşuldu.
Bazı Deylem Hanedanları:
Cüstanidler - 805 - 919, merkezleri Rey kenti.
Müsafiriler- 930 - 1200, Salariler adıyla da anılan hanedan.
Ziyariler - 931 - 1090, kuzey İran bölgeleri Tabaristan ve Gurgan (bugünkü Mazandaran ve Golestan eyaletlerinin alanı) hüküm süren, Gilekler ya da Gilanlı kökenli bir hanedan.
Büveyhoğulları - 932 - 1062, Deylem'li olan, İran'da, Irak'da ve Umman'ın bir bölümünde önemli bir Şii hanedanıydı.
Kirman Büveyhileri (Deylem kökenli, İrani ve Şii karakterli, Büveyhiler’in bir çizgisi).
Kakuyiler (Kâkeveyhîler) - 1008 - 1051, İran'ın Yezd, İsfahan, Hemedan ve Rey eyaletlerinde hüküm süren Deylem'li hanedan.
| Deylem (Dêlem) [tar.] |
DEZD. Dimili, Elewi, Zaza, Dersim baş harflerinin kısaltmasıdır. Dinsel ve siyasi reflexi olmayan, bu yaklaşımdan sıyrılmış, çeşitli kimlik tanımlarının "bütünleşmiş" ve "birleştirilmiş" şeklidir.
Ayrıca aynı dili konuşan tüm toplumu tarif etmek veya tanımlamak için bir gereksinimdir. | DEZD [tar.] |
| diğer gün de | roca bine ki |
| diğer hafta | heşteyo bin |
| diğer haftalar | heştey bini [ç.] |
| diğer haftaları | heştanê bini |
| diğer kardeşlerim | bırayanê mınê binan |
| diğer odaya gidip gelene kadar bile beni onunla yalnız bırakma | bilê heta ke tı şiya oda bine, ama, mı be ey ra teyna ca meverde |
| diğer yandan | hetê bin ra |
|
|
