| | Türkce | ZonêMa/Kirmancki | | kırmızı ve beyaz bir arada | surbelek |
| kırmızı zarf | zerfo sûr |
| kırmızılı | surêla |
| kırmızımsı | surela [sıf.] |
| kırmızımsı | sur sero |
| kırma | qırme |
| kırmak | şıkıtene (şıknen-, şıkıt-, -şıkn- ) [f.] |
| Kırmanc'lı | Kırmancıc [e.] |
| Kırmanc'lı | Kırmancıce [d.] |
Kırmanc'ların (Tunceli çevresindeki alan) kendine verdikleri ulusal isim.
Eskiden: 1) topraksız, maraba veya hanedan olmayan 2) dinsel: talip, ocakzade olmayan (ocakzade: soyu Ehl-i Beyt ve 12 İmam'a dayanan ve alevi toplumuna inanç önderliği yapan aileler)
Dersim şairleri vatan kavramı olarak Kırmanciye’yi kullanmışlardır: Sey Qaji, Weliyê Wuşenê İmami (Uşenê Seydi'yi Kırmanciye’nin piri olarak tanımlar), Alaverdi, Hüseyin Doğanay, Hesê Qaji, Mehmet Çapan, Mursaê Areic, Qemerê Areic, kadın şair Wakıle (Sey Qaji’nin 1936'da vefatından sonra söylediği manisinde Dersimi, Kırmanciye’nin vatanı olarak tanımlar).
Dersim’de Kırmanciye beyi, Kırmanciye şairi gibi kavramlar ismi kendi aşiret sınırlarını aşmış, bütün coğrafyaya yayılan kişiler için kullanılmıştır.
Dersim ezgileri ve ağıtlarında bazı kaynaklar:
Seyid Rıza’nın oğlu Bava’nın öldürülmesi üzerine yakılmış olan ağıt Bava
Vaci, vaci, Bavayê xo sero vaci
Bavayê mı şiyo Xozat
Cêno padişayena Kırmanci…
Der Laçi
Derê Laçi bıvêso
Yıvısê mı, gavano
Bıra pêro dê, na qewğa aşire niya
Merevê Kırmanci u zalımanê Tırkano…
Sey Usên u Sey Rıza
De biye, biye, wela begê mı biye
Hêfê mı yêno be Sey Uşêni
Haq zaneno reisê Kırmanciye…
Şahan
Sahinê mı ke merdo nêmerdo
Şikiyo tılsımê Kırmanciye…
Benzeri bazı kavramlar:
Kirman (Kerman, Kermān): İran'ın aynı isimli Kirman Eyaleti'nin yönetim merkezi olan şehir. Yunanlarda Karamani, Karmanya,(lat. Carmania), sasanidlerde Ardashir-Choreh, araplarda Bardasir, perslerde Guwaschir, 14.cü yüzyılda Marco Polo’nun II Millione seyahatnamesinde Kierman olarakda bilinir. Din: 11.ci yüzyılda İsmaililer’in şiiliği kabul edilir. Şehir 1502’de safevi şah Ismail’den feth edilir, böylece 12’li şiilik resmi devlet dini olur. 1794’e kadar Zend prensi yönetiminde idi.
Kirman Büveyhileri (Deylem kökenli, İrani ve Şii karakterli, Büveyhiler’in bir çizgisi). Ebu Suca Büveyh’in oğullarından Ali Fars'ta, Hasan Rey'de ve Ahmet de Kirman'da bir Büveyh Beyliği kurar. Bu beylik 1048’de Selçuklulardan devrilir.
Kirmanşah (Kermanşah): İran'ın batısında Sasaniler’den kurulan Kirmanşah Eyaleti'nin yönetim merkezi olan şehir.
| Kırmanc (Kırmanciye) [coğ.] [tar.] [khan: din. → 2] |
| Kırmancki (Kırmancca), Hint-Avrupa dil ailesinde kuzeybatı irani dili (Kırmanc'ların dil tanımı, bunun yanında kısmen "zonê ma" da kullanılır), Hızır'ın dili (kutsallık). | Kırmancki (Zonê Xızıri) [tar.] |
| kırmancki öğren | kırmancki bımuse |
| kırmancki öğrenin | kırmancki bımuserê |
| kırmancki öğreniniz | kırmancki bımuserêne |
| Kırmanclar | Kırmancıci [ç.] |
| Kırmancların yurdu, vatanı | welatê Kırmanciye |
| kırpılmak, kırkılmak | qeteliyayene (qetelin-, geteliya-, -qeteli- ) [f.] |
| kırpıyor, kırkıyor | çırp keno |
| kırpmak, kırkmak | qetelnayene (qetelnen-, qetelna-, -qeteln- ) [f.] |
| kırt kırt üveytiyor (saksağanı) | fino qırtnayene |
| kırtasiye | qırtasiye |
| kısık gözlü | çımêvızkın |
| kısık, boğuk | bığ [sıf.] |
| kısım kısım | peyder pey |
| kısım, bölüm | qısım |
| kısır (hayvan) | estewrın [zool.] |
| kısır (yiyecek) | qısır |
| kısır erkek | huşık (husık) [e.] |
| kısır kadın | cêniya huşke (huske) [d.] |
| kısır olma, kısırlık (hayvan) | estewriye |
|
|
